ضرورت توسعه توانمندی‌های امدادی جمعیت هلال‌احمر
یادداشت| ایران جزو ١٠کشور حادثه‌خیز مهم دنیا تلقی می‌شود. از بدیهیات مسلم آن است که پیشگیری قبل از وقوع حادثه امری ضروری، ارزان و مقدم بر امدادونجات پس از حادثه است. جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان موسسه‌ای امدادی و عام‌المنفعه که از تجربیات نزدیک به ٩٠سال فعالیت برخوردار است، درخصوص مقوله مهم قبل از بحران، عمده فعالیت خود را به موضوع آمادگی در برابر حوادث، آموزش امداد و کمک‌های اولیه و مهارت‌های دیگر، فرهنگ‌سازی و در مجموع اقدامات پویا متمرکز کرده و در راستای باورمندی افراد درباره آمادگی در مواجهه با حوادث و سوانح تمامی ظرفیت خود را به‌کار گرفته است.
در حال‌حاضر فعالیت‌های امدادی میان دستگاه‌های متولی در مقایسه با گذشته از کیفیت بالاتری برخوردار شده است. این امر به مدد آموزه‌های جدید و در دسترس از سراسر کره‌خاکی و ساخت دستگاه‌های تخصصی و اقلیمی مجهز امداد و نجات میسر شده است. بر هیچ‌کس پوشیده نیست که توان امدادی جمعیت هلال‌احمر نیز از حیث کیفی و کمی در سال‌های اخیر به صورت چشم‌گیری افزایش یافته است. این توانمندی‌ها به‌ویژه در مقوله تربیت امدادگران و نجاتگران و همچنین ایجاد زیرساخت‌های امدادی از قبیل احداث پایگاه‌های امداد و نجات در حوادث جاده‌ای، دریایی و ساحلی، کوهستانی و هوایی بیشتر رخ نموده است. همچنین نوسازی و تجهیز ناوگان امدادی در جمعیت هلال‌احمر ازجمله فعالیت‌های توسعه‌ای این نهاد خدمت‌رسان است که بی‌شک منشأ خدمات بسیاری در حوادث سال‌های اخیر بوده است. البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در اکثر دستگاه‌های امدادی کشور همانند اورژانس و آتش‌نشانی در سال‌های اخیر شاهد رشد و جای‌گشت رو به جلو در کمیت و کیفیت توانمندی امدادی از قبیل تجهیزات و امکانات و نیز افراد کارآمد و موثر بوده و هستیم که این نکته به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه جوامع به‌شمار می‌رود.
معمولا سخن از حوادث که به میان می‌آید، چرخه مدیریت بحران نیز ناگزیر وارد میدان می‌شود؛ چرخه‌ای که گاه و بیگاه علاوه‌بر تأیید توان مناسب برخی از دستگاه‌های درگیر در حوادث، بسان تیغی برنده و بی‌رحم بر گرده بعضی دیگر از دستگاه‌های امدادی وارد شده و در محکی سخت و صعب، آنها را به چالش می‌کشاند. چالشی تأمل‌برانگیز که اگر به‌عنوان یک فرصت تلقی شود، می‌تواند برکات زیادی را برای سیستم پاسخگویی کشور در مقابل حوادث به ارمغان بیاورد.
پیشگیری و آمادگی به‌عنوان دو بخش از چرخه مدیریت بحران از اهمیت بالایی برخوردارند و برای دستگاه‌های امدادی هم نقطه تهدیدند و هم فرصتی سرنوشت‌ساز که فاصله توجه به این دو برای مدیران و دست‌اندرکاران از ثری تا به ثریاست. امروزه بسیاری از دستگاه‌های امدادی بر این سبیل در حرکتند که تا می‌توانند به تقویت بنیه خود در پاسخگویی مطلوب همت گمارند که جمعیت هلال‌احمر هم تلاش‌های بسیار خوبی را در این راستا داشته است. حضور افراد فرهیخته و دانشمند، برنامه‌های بلندمدت و پژوهش‌محور، ایده‌های خلاقانه و تعامل با دستگاه‌های زیرمجموعه مدیریت بحران ازجمله این تلاش‌ها بوده است. طرح آمایش سرزمینی امداد و نجات که به‌عنوان یک طرح راهبردی است، در صورت اجرا، برکات فراوانی را به همراه خواهد داشت و بی‌شک موجب کاهش اثرات بلایای طبیعی از حیث جانی، مالی و زیست‌محیطی خواهد شد.
استفاده از ظرفیت دستگاه‌های همکار، استفاده از وجود بانوان توانمند و همچنین ایجاد حساسیت درخصوص بحران‌ها و اثبات عقلایی احساس نیاز به پاسخگویی به موقع و موثر از نقاط درخشان فعالیت‌های جمعیت هلال‌احمر در سال‌های اخیر بوده تا جایی که کمتر کسی از مردم و مسئولان است که درباره زلزله تهران و خطرات و عواقب آن بی‌خبر بوده و در مورد آن مطلبی نخوانده یا سخنی نگفته باشد! در این میان علاوه‌بر تلاش‌های نظری، فعالیت‌های کاربردی و عملیاتی زیادی هم انجام شده یا درحال انجام است که باعث شده سرعت رسیدگی به حوادث به‌زعم دستگاه‌های نظارتی به حداقل برسد. نیروهای امدادی جمعیت هلال‌احمر درحال‌حاضر در زمینه‌های مختلف دارای تخصص و تجربه شده‌اند و با وجود این‌که داوطلب محسوب می‌شوند ولی به مدد برنامه‌ریزی مسئولانه متولیان امر، باتعهد، تقید و پشتکار مثال‌زدنی به امر حرفه‌ای امدادونجات با هدف خدمت به افراد آسیب‌دیده مبادرت کرده‌اند.
البته این تمام ماجرا نیست! با این وجود آنچه امروزه در میان دستگاه‌های امدادی و به‌ویژه جمعیت هلال‌احمر مشاهده می‌شود، نشانگر وجود نقاط ضعفی است که اگر با هدف رفع بدان نگریسته نشود، بی‌شک موجب ایجاد مشکل در حوزه بحران کشور خواهد شد. متاسفانه با وجود مدرسان و مربیان باسابقه و مجرب و همچنین حضور امدادگران و نجاتگران علاقه‌مند در دستگاه‌های امدادی، آموزش‌های تخصصی در این زمینه ناکافی و در برخی مواقع ناکارآمد به‌نظر می‌رسد. برای مثال عدم دانش و تسلط کافی در ارزیابی و مدیریت صحنه سانحه، تأمین و نگهداری از تجهیزات امدادی، مسائل فنی و مهندسی در حوادث، تهدیدات انسانی و محیطی، فشارهای جسمی و روحی ناشی از مخاطرات حوادث، ارایه خدمات و کمک‌های نخستین و بسیاری موارد دیگر ازجمله مسائلی است که عوامل امدادی و حتی مسئولان به سادگی از کنار آن گذشته و به عاقبت ناخجسته آن فکر نمی‌کنند.
افزایش آمادگی لازم در برابر بلایای طبیعی، نیازمند گسترش مدیریت علمی، ارایه آموزش‌های همگانی، عمومی و تخصصی امداد و نجات و انجام فعالیت‌های پژوهشی در کشور است. به‌طور مسلم افزایش پشتوانه و ذخیره کشور برای مقابله با شرایط بحرانی باید به‌عنوان یک اصل میان مسئولان اجرایی کشور و مدیران دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح مدنظر قرار گیرد. امروزه بسیاری از کارشناسان بر این باورند که از امروز باید به فکر فردا بود و ذخیره و پشتوانه امروز کشور برای مقابله با شرایط بحرانی هنگام وقوع حوادث طبیعی باید به قدری باشد که موجب نجات بیشتر آسیب‌دیدگان شود و تعداد کشته‌ها و زخمی‌ها را به حداقل برساند.
از سوی دیگر، امروزه با حوادث و سوانحی در کشور روبه‌رو هستیم که درصورت غفلت از مخاطرات آنها، با تلفات جانی و مالی بسیاری روبه‌رو خواهیم شد که در این زمینه می‌بایست برای مقابله و مواجهه با آنها به‌طور دایم درحال فراگیری، تمرین و ارایه آموزش‌های مختلف همگانی، عمومی و تخصصی امدادونجات و نظایر آن به عموم افراد جامعه باشیم.
متأسفانه درحال حاضر یکی از چالش‌های جدی ما در ایران ضعف ساختاری، ارایه نامناسب و رفع تکلیفی، موازی‌بودن دستگاه‌های متولی و کمبود آموزش‌های تخصصی همگانی در برخورد با خطرات حوادث در حوزه مدیریت بحران و سوانح است. پس ضروری است که افراد مختلف جامعه در زمینه چگونگی ارایه خدمات امدادی و نجات آسیب‌دیدگان در بلایای طبیعی آموزش ببینند و این نکته را درک کنند که در زمان وقوع حوادث یادشده نباید بدون داشتن آموزش‌های لازم امداد و نجات مبادرت به ارایه این‌گونه خدمات کنند. علاوه بر این، با توجه به حضور جمعیت هلال‌احمر در صف اول در زمان بروز حوادث، می‌بایست به تقویت این نهاد عام‌المنفعه همت گماشت و برای تجهیز و بهسازی انبارهای امدادی با عنایت به وسعت کشور و حجم وسیع حوادث تلاش بیشتری کرد. در این راستا پیشنهاد می‌شود برای نیل به این هدف اساسی یک برنامه مدت‌دار طراحی و با تمام قوا اجرایی شود. برای مثال با توجه به تدوین برنامه‌های ٥ساله توسعه کشور می‌توان از یک برنامه جامع ٥ساله برای توسعه و تجهیز انبارها، ناوگان و سایر زیرساخت‌های جمعیت به‌عنوان پشتیبان مهم دولت در بحران‌ها استفاده کرد. البته کاهش بودجه جمعیت هلال‌احمر بر توان امدادی این نهاد خدمت‌رسان بی‌تأثیر نخواهد بود که مردم آسیب‌دیده بیشترین لطمه را از این قضیه خواهند کشید.
باید دانست که اگر بودجه لازم و کافی به هلال‌احمر تخصیص داده شود، قطعا به صورت مناسبی پاسخگوی حوادث و حادثه‌دیدگان خواهد بود و در همین راستا مجلس شورای اسلامی و نهادهای بالادستی باید توجه بیشتری به جمعیت هلال‌احمر داشته باشند تا در روند امدادرسانی در حوادث اشکال وارد نشود. نکته آخر این‌که جمعیت هلال‌احمر و سایر نهادهای امدادی با حمایت دولت و مجلس و سایر نهادهای حاکمیتی می‌بایست با استفاده از تجربیات کشورهای پیشرو در بحث امدادونجات، نسبت‌به به‌روزرسانی سیستم‌های پاسخگویی از حیث منابع انسانی و امکانات و تجهیزات امدادی اقدام کنند تا شاهد کاهش روزافزون صدمات و لطمات ناشی از حوادث باشیم.
