نقش اساسی مردم و سازمان‌ها در سیستم‌های هشدار سریع در سوانح
نقش اساسی مردم و سازمان‌ها در سیستم‌های هشدار سریع در سوانح
تلاش برای کاهش اثرات جانی، مالی و زیست محیطی به‌عنوان مهم‌ترین هدف مدیریت بحران در تمام جوامع به‌ویژه جوامع توسعه‌یافته شناخته شده و کاهش معنادار آثار بلایای طبیعی در بسیاری از کشورهای درگیر با این حوادث مبین و موید این مقوله مهم و حیاتی است. از سوی دیگر تلاش برای ایجاد اقدامات ایستا و پویا به‌عنوان زیرشاخه‌های تاثیرگذار در مرحله پیشگیری چرخه مدیریت بحران نیز می‌تواند برای دستیابی به یک جامعه آماده در برابر حوادث احتمالی کمک شایانی کند.
در حال حاضر یکی از مهم‌ترین موضوعات در حوزه سوانح و بلایای طبیعی به موضوع سیستم هشدار سریع اختصاص یافته است. پیشرفت تکنولوژی‌های نوین در چند سال اخیر از یک سو و استفاده از اطلاع‌رسانی سریع و موثر از سوی دیگر، سبب کاهش خسارات جانی و مالی فراوان شده است. همچنین پس از سونامی سال ٢٠٠٤ در اندونزی و صدمات فراوان ناشی از آن، موضوع هشدار سریع در مرکز توجهات قرار گرفته است.
همچنین افزایش ریسک مخاطرات طبیعی و بروز حوادثی از قبیل ریزگردها و ذرات گرد و غبار، آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌ها و مراتع، خشکسالی و بروز کم‌آبی شدید، سیل‌ها، موج‌های گرما و سرما، طوفان‌ها، زلزله‌ها و زمین‌لغزش‌ها که باعث ایجاد خسارات زیاد زیست،محیطی، اجتماعی و اقتصادی شده، نقش سیستم‌های هشدار سریع را در مدیریت بحران‌ها برجسته‌تر از پیش کرده است.
طبق تعریف استراتژی بین‌المللی کاهش خطرپذیری سازمان ملل متحد، هشدار سریع عبارت است از فراهم کردن به‌موقع و موثر اطلاعات از طریق نهادهای مشخص که به افراد در معرض مخاطره کمک می‌کند از ریسک اجتناب کنند یا آن را کاهش دهند و برای واکنش موثر به آن آماده باشند. سیستم‌های هشدار سریع، چند هدف مهم را تامین می‌کنند: شناخت و موقعیت‌یابی مخاطرات، پایش و پیش‌بینی رخدادهای قریب‌الوقوع، پردازش و پخش هشدارهای قابل فهم به مقامات سیاسی و مردم و اتخاذ اقدامات مناسب و به‌موقع در واکنش به هشدارها.
در این میان برای کاهش ریسک مخاطرات طبیعی، علاوه بر استفاده از تکنولوژی‌های نوین، از نقش بسیار مهم مردم و سازمان‌ها نیز نباید غافل شد. هم‌افزایی، همکاری و انجام اقدامات مشترک بین دستگاه‌های اجرایی، سازمان‌ها، نهادها، دولت و مردم می‌تواند به کاهش اثرات مخرب حوادث کمک فراوانی کند و موجب پیشگیری از صدمات ناشی از حوادث شود.
مشارکت مردم، سازمان‌ها و نهادها در سیستم‌های هشدار سریع
طراحی و اقدام سیستم هشدار سریع باید بر مبنای همکاری، تبادل اطلاعات و تدبیر گروهی باشد تا نتایج آن برای جامعه ملموس و عینی شود. در این‌خصوص مشارکت بخشهای مختلف جامعه در زمینه سیستم‌های هشدار سریع، مزایای متعددی دارد. مشارکت عمومی به ما اجازه طراحی و برنامه‌ریزی گسترده می‌دهد که این موضوع زمانی اهمیت دارد که بخواهیم افزایش آگاهی اجتماعی و برنامه‌ریزی‌های گروهی را به انجام برسانیم.
مطالعه و بررسی تاریخ ایران، این نکته مهم را به ما می‌نمایاند که مردم در هر عرصه‌ای که وارد شده‌اند، سنگ تمام گذاشته و شرایط سخت و صعب را با موفقیت از سر گذرانده‌اند که پیروزی در جنگ تحمیلی هشت‌ساله موید این نکته مهم است. در موضوع سیستم‌های هشدار سریع، نقش مردم در انجام دادن وظایفی است که موسسات به تنهایی نمی‌توانند انجام داده یا سازماندهی کنند.
حضور مردم در حل مشکلات و مسائلی که مربوط به سرنوشت آنها است، همیشه راهگشا بوده است. به اشتراک‌گذاری هزینه‌ها، دانش و درس‌آموخته‌ها از طریق مردم می‌تواند سبب کاهش خطرپذیری و به تبع آن، پایین آمدن آثار بلایا شود. همچنین می‌توان از تداوم پیام‌های هشداررسانی از طریق منابع مختلف اطمینان حاصل کرد. به همین صورت مشاهده و ارزیابی اطلاعات و هشدارهای ارسالی و دریافت بازخوردهای آن از طریق تمامی گروه‌ها و اقشار میسر می‌شود و برای تصمیمات بعدی راهگشا خواهد بود. دست آخر این‌که می‌توان از هزینه‌کرد بودجه‌های دولتی در اقداماتی که موجب هم‌افزایی مردم و دولت می‌شود، اطمینان پیدا کرد و اینجا است که شعار همدلی و همزبانی دولت و ملت نمایان می‌شود و نتایج خوبی را به دنبال خواهد داشت.
استفاده از سرمایه اجتماعی درجهت پیشبرد اهداف سیستم‌های هشدار سریع
به منظور شناسایی و ارزیابی اطلاعات مورد نیاز کاربران، سیستم هشدار سریع باید یک ارتباط تنگاتنگ هم با بخشهای خصوصی و هم با بخشهای عمومی برقرار کند. این ارتباطات باید مشتمل بر سازمان‌های زیر باشد: ١- موسساتی که وظیفه آنها شامل حفظ سلامت افراد و اموال آنها است که به سطح ملی، منطقه‌ای و محلی تقسیم می‌شود ٢- رسانه‌ها ٣- سازمان‌های غیردولتی (NGO) ٤- سازمان‌های امدادی و بشردوستانه مانند صلیب‌سرخ و جمعیت هلال‌احمر ٥- مراکز تحصیلی و مدارس ٦- داوطلبان آموزش‌دیده که به سیستم‌های هشدار سریع کمک می‌کنند که در فعالیت‌هایی مانند گروه‌های دیده‌بانی همکاری دارند.
در این بین استفاده از ظرفیت و پتانسیل فوق‌العاده سرمایه‌های اجتماعی که در مشکلات و مسائل مختلف دوشادوش نظام بوده‌اند، از اهمیت بیشتری برخوردار است. تجربه‌های کم‌نظیر استفاده از اعضای داوطلب در جمعیت‌های صلیب‌سرخ و هلال‌احمر در عرصه‌های امدادی و عام‌المنفعه می‌تواند چراغ راهی فراراه طراحی و اجرای موفق سیستم‌های هشدار سریع باشد. حضور به‌موقع نیروهای امدادی در حوادث گوناگون که مورد تقدیر رهبر معظم انقلاب قرار گرفت، در حقیقت استفاده از این ظرفیت بالقوه است که آمادگی استفاده در این عرصه را دارند. لذا به نظر می‌رسد که سیستم‌های هشدار سریع در حوادث به منظور موثرتر کردن اقدامات خود، نیازمند همکاری و مشارکت بخشهای متعددی است که علاوه بر مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد در برگیرنده تمامی سازمان‌های درگیر در بحران‌ها می‌باشد.
