جلوگیری از آفت شعارزدگی، لازمه موفقیت در فعالیت های بلند مدت

یکی از آفت های مهم هر نوع فعالیتی در کشور ما، شعارزدگی است. بدین معنا که بسیاری از برنامه ها در یک بازه مشخص زمانی و حتی مکانی آغاز می شوند و بعضاً پر رنگ و لعاب شده و سپس به یک طرح کوتاه مدت بدل می گردند و یا پس از آن بازه مشخص، رو به فراموشی می روند و در خوش بینانه ترین حالت، چند درصدی به جلو حرکت می کنند. در دو سه مقطع خاص و با مناسبت های ویژه در هر سال، مقوله امداد و نجات و محورها و موضوعات مرتبط با آن، از اهمیتی ویژه برخوردار می شود و رنگ و بوی تازه ای می گیرد و بعد از پایان مناسبت، تقریباً رو به فراموشی می رود تا سال آینده و یا مناسبت بعدی! برای مثال یکی از این مناسبات، هفته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی است که چند سالی است با عنوان هفته ایمنی در برابر بلایا مطرح شده است.

 

عدم آگاهی مردم در مواجهه با حوادث، مسأله ساز می شود

هر ساله بلایای طبیعی و انسان ساخت بسیاری مانند سیل، زلزله، طوفان، آتش سوزی، انفجار کپسول های گاز، تصادفات مرگبار رانندگی و... علاوه بر وارد کردن خسارات مالی فراوان، خسارات جبران ناپذیری بر پیکره جامعه وارد می کنند که باعث از بین رفتن قسمت هایی از زیربنای جامعه می شود. این بلایا گاهی به صورت سانحه و حادثه بروز می کنند و گاهی هم در نوع وخیم تر آن ها یعنی بحران رخ نمون می شوند که به هرحال باعث اثرات مخرب و جبران ناپذیر جانی، مالی و زیست محیطی خواهد شد. نگاهی گذرا به بخش حوادث رسانه های مختلف، بیانگر اخباری راجع به همین حوادث و بحران ها می باشد که در اکثر موارد، علل واقعی این اتفاقات، فقدان فرهنگ ایمنی در جامعه و عدم اطلاع کافی افراد نسبت به چگونگی رویارویی با آن حوادث می باشد و همین امر باعث شده که ما دفاعی متناسب در برابر حوادثی که به یکباره بر زندگیمان هجوم می آورند، نداشته باشیم و کوچکترین حادثه ها، علاوه بر صدمات و لطمات زیاد، غم ها و مصیبت های سنگینی را بر ما تحمیل کنند. همچنین عوامل فوق باعث شده که ایران جزء 10 کشور حادثه خیز مهم دنیا قرار گیرد که مشکل مضاعف این مقوله، آسیب های جدی و بی شماری است که گریبانگیر کشور ما و مردم فهیم آن شده است.

 

آموزش، کلید اصلی تحول در فرهنگ پیشگیری و آمادگی

براساس آمارهای بین المللی در ۲۷ سال گذشته ۶/۳ میلیون نفر بر اثر بلایای طبیعی جان باخته اند و بیش از سه میلیارد نفر آسیب دیده اند و بیش از ۲۴۰ میلیارد دلار خسارت مالی وارد شده است. آمار نشان می دهد که بلایای طبیعی رو به افزایش اند. بر پایه یافته های آماری بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۲ شدت بلایا ۱/۴ برابر شده است، نسبت جان باختگان ۹/۶ و آسیب دیدگان ۲/۵ و خسارت مالی ۳۸ برابر شده است و به طور متوسط در هر سال از هر ۳۱ نفر، یک نفر از بلایا آسیب دیده و از هر ۳۱ هزار نفر، یک نفر در اثر حوادث طبیعی جان خود را از دست داده است. از سوی دیگر انسان به عنوان موجودی حسابگر با هوشمندی خود قادر است بسیاری از وقایع را که گاه بلیه به نظر می رسند به رحمت مبدل کند یا حداقل از میزان خسارات وارده بکاهد. بلایای طبیعی اصولاً ماهیتی پیچیده دارند و در شرایط کنونی بسیاری از آنها خارج از کنترل انسان به نظر می رسند. اما میزان آسیب پذیری و در کنار آن تاب آوری، نتیجه عملکرد عوامل انسانی است که به عنوان یک قاعده و اصل، پیشگیری از حادثه، بهتر از واکنش در مقابله آن است. به همین دلیل، ارتقای دانش و آگاهی های عمومی خود عامل مهمی در کاهش اثرات بلایای طبیعی محسوب می شود و البته می تواند زمینه تحول در فرهنگ سازی و باورپذیری مردم در خصوص مقوله حیاتی پیشگیری و آمادگی را فراهم کند.

 

پیشگیری، یکی از مهمترین شاخص های پیشرفت در کشورهای توسعه یافته

عدم آشنایی با آموزش های لازم و اقدامات مفید که به هنگام بروز حوادث و سوانح جهت کاهش سطح ضایعات باید صورت گیرد و محیط زیست را برای پیشگیری و مقابله با خطرات احتمالی ایمن سازد، خسارات ثانویه را چندین برابر می کند، از طرفی با پیشرفت دانش بشری هنوز نیز انسان در پیش بینی و کنترل حوادث طبیعی عاجز می باشد، با این وجود می تواند با کنترل و هوشمندی از شدت فاجعه بکاهد، پس ضروری است تمهیدات ویژه ای برای آمادگی در برابر این پدیده ها اندیشه شود. یکی از مهمترین شاخص های پیشرفت در کشورهای توسعه یافته در بحث حوادث و بلایا، موضوع حیاتی پیشگیری است. پیشگیری که یکی از ارکان بسیار مهم و اساسی چرخه مدیریت بحران محسوب می شود، از یک منظر شامل اقدامات سازه ای و غیرسازه ای است و از یک منظر از دو بخش اقدامات پویا و ایستا تشکیل می شود. فارغ از تعریف این اقدامات در این مجال، یکی از تفاوت های اساسی کشورهای توسعه یافته با کشورهای در حال توسعه و جهان سومی، مقوله مهم فرهنگ اجتماعی است که می تواند موجبات پیشگیری مؤثر را در جامعه فراهم کند.

 

آموزش همگانی، مهمترین و مؤثرترین راهبرد در مواجهه با آثار حوادث

در همه سوانح، اولین کسانی که اقدام به نجات مـصدومان مـی کننـد، امـدادگران و نجاتگران حرفه ای نیستند، بلکه افرادی هستند که در محل حادثه حضور دارند. این افراد اگر آموزش های لازم را دیده باشند تا حد زیـادی می توانند از تلفات و صدمات انسانی جلوگیری کنند و برعکس، اگر دانش و مهارت لازم را در مواجهه با یک مصدوم دارا نباشند چه بسا موجب آسیب بیشتر به مصدوم شوند. حادثه خیـزی کـشور و واقعیـات ذکـر شـده در خـصوص امدادرسـانی بـه مصدومان، اهمیت آموزش همگانی در عرصه امداد و نجات را نشان می دهد چرا که افزایش آگاهی های مردم در مورد خطرات ناشی از بلایای طبیعی و ایجاد تغییرات در رفتار آنان در هنگام وقوع این مخاطرات امری بسیار ضروری و حائز اهمیت به شمار می آید. در همین راستا آموزش همگانی، مهمترین و مؤثرترین راه برد در مواجهه با آثار حوادث غیرمترقبه است. تمایـل و انگیـزه کـافی برای فراگیری مهارت های امدادی در بین اقشار مختلف جامعه ایران وجود دارد که بایـستی بـه عنـوان یـک فرصـت مـدنظر مدیران و برنامه ریزان مقابله با بحران در حوادث غیرمترقبه قرار گیرد.

 

ارتقاء توان مردمی در مواجهه با حوادث با استفاده از آموزش های همگانی

استفاده از توان مردمی و سازمان های مردم نهاد هنگام وقوع حوادث نقشی است که در مجموع، در ایران مغفول واقع شده و در برخی موارد به صورت خودجوش و تا حدودی ناآگاهانه، بدون برنامه ریزی و غیرعلمی بدان مبادرت شده است. مردم می توانند با فراگیری آموزش های امدادی همگانی، عمومی و تخصصی امداد و نجات خود را طوری آماده و سازماندهی کنند که در مقابل مخاطرات بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه همیشه مهیا بوده و در امر مقابله با بحران و کمک رسانی مشارکت داشته باشند. البته طراحی، اجرا و برگزاری انواع تمرین های ذهنی و عملیاتی در افزایش آگاهی های مردم در خصوص مخاطرات حوادث طبیعی و انسان ساز علاوه بر سنجش عملکرد برنامه های مدیریت بحران، در افزایش آگاهی مردم و آموزش مقابله با بحران بسیار مفید است. از سوی دیگر نقش رسانه ها هم در موضوع مواجهه با حوادث در چرخه مدیریت بحران نیز بسیار حائز اهمیت و تاثیرگذار می باشد. آموزش پیشگیری و آمادگی شهروندان در مواجهه با بحران، تولید برنامه های محتوا محور، اطلاع رسانی سریع و به موقع، جلوگیری از تشویش اذهان عمومی و بروز شایعات و برقراری ارتباط بین مردم و مسوولان برخی از فعالیت ها و به تبع آن و بر اساس قانون مدیریت بحران از وظایف رسانه ها محسوب می شود.

 

حادثه خبر نمی کند، آموزش را جدی بگیریم!

سالهای سال است که در هرجایی که سخنی از حادثه و امداد و نجات و ... می آید، به ناگاه ذهنمان درگیر این شعار می شود که: "حادثه خبر نمی کند، آماده باشیم" یا "حادثه را جدی بگیریم" اما با توجه به رویکردهای جدید در جامعه و نیم نگاهی به جامعه در حال توسعه ایران، می بایست نسبت به امر مهم آموزش و به خصوص از نوع همگانی اش اهتمام ویژه ای ورزیده و ذهنمان را آرام آرام به این سمت متمایل و معطوف کنیم که آموزش در جامعه ما باید جدی گرفته شود و در این صورت است که می توان آثار بلایای طبیعی را به طور محسوس کاهش داد. به امید روزی که آموزش و پژوهش به عنوان زیر ساخت مهم در همه امور قلمداد شده و به تبع آن، شاهد لطمات فراوان از ناحیه حوادث در جامعه نباشیم.